Dagelijks worstel ik in mijn werk als hulpverlener met de vraag hoe ik de problemen van mijn cliënten moet begrijpen. Mijn werkgever en collega’s spreken van stoornissen en zien het als mijn werk om mensen te behandelen. Achterliggende gedachte is dat als symptomen verdwijnen, de kwaliteit van leven toeneemt. En hoewel kwaliteit van leven meer centraal komt te staan, is de weg daar naar toe nog steeds door symptoomreductie. Maar ik behandel geen symptomen of stoornissen en kwaliteit van leven valt voor mij niet samen met symptoomvrij.
Moeten we denken in termen van stoornissen, zoals gecategoriseerd in DSM en ICD? Er is heel wat kritiek op deze visie. Het categoriseren van stoornissen had als doel om achterliggende oorzaken te vinden, die weggenomen zouden kunnen worden. Zoals bacteriën die ons ziek maken door penicilline kunnen worden gedood. Maar decennia van onderzoek naar oorzaken: (neuro)biologisch, genetisch, de werking van de hersenen etc. heeft niets opgeleverd.
In opmars zijn de netwerk-modellen, die proberen symptomen op een nieuwe wijze te clusteren, met als achterliggende gedachte dat symptomen elkaar onderling beïnvloeden en aldus een netwerk vormen[1][2]. Vanuit dit model is het logisch om aan symptoombestrijding te doen. Wanneer bepaalde centrale symptomen afnemen zal dit een gunstige invloed hebben op andere symptomen. Bijvoorbeeld wanneer iemand beter slaapt, zal hij zich beter kunnen concentreren.
Anderen zien meer heil in het onderzoeken van de invloed van transdiagnostische factoren[3]. Voorbeelden van transdiagnostische factoren zijn perfectionisme, (negatief) zelfbeeld, emotieregulatie of welbevinden. Van deze factoren wordt gedacht dat zij bij meerdere stoornissen een rol spelen. Het aanpakken van transdiagnostische factoren zou een positieve invloed kunnen hebben op een stoornis en co-morbide problematiek tegelijk.
We kunnen het vastlopen van mensen in hun leven ook zien als een tekort schietende aanpassing aan een veranderende context. Symptomen zijn het gevolg van een spanningsveld tussen stress en coping. Symptomen horen bij het leven. Of, zoals Strosahl, Robinson en Gustavsson het verwoorden: “Life is one big symptom generator”[4] (Page 51). Ergo: mensen hoeven niet van hun symptomen of stoornis te genezen.
Vanuit dit gezichtspunt kunnen we mensen helpen anders om te gaan met stressbronnen. Voor sommige mensen betekent dit het aanleren van specifieke vaardigheden, zoals assertiviteit, het kunnen maken van een planning, communicatievaardigheden, enz. Voor andere mensen betekent het een creatieve oplossing zoeken voor een blijvende beperking, die functioneren lastiger maakt, zoals blindheid of een chronische ziekte. En soms weten we (nog) niet of iemand een vaardigheid mist, of een blijvende beperking heeft. Wanneer mensen worstelen met het innemen van het eigen perspectief of dat van een ander, zoals bij autisme, psychose, persoonlijkheidsproblematiek[5] kunnen we manieren vinden om hen dat te leren? Of hebben we daar (nog) geen tools voor?
En dan kan het ook nog zijn dat we meta-vaardigheden nodig hebben om beter te kunnen leren. Vaardigheden die ons helpen om leerprocessen te verbeteren. Het ACT model gaat over die meta-vaardigheden. Als we in staat zijn om te accepteren, defuseren en perspectief innemen, als we in het huidig moment zijn, onze waarden kennen en daarnaar kunnen handelen, dan zullen we ons steeds opnieuw kunnen aanpassen aan veranderende omstandigheden, vinden we nieuwe wegen om om te gaan met de stress van het leven.
© J. A-Tjak.
[1] Fried, E.I., Dejonckheere, E. en Tuerlinckx, F. (2016). Welke symptomen zijn het belangrijkst bij een depressie? Een netwerkanalyse. Neuron, 21 (6), 16-20
[2] Cramer, A. O. J., Waldorp, L. J., Van der Maas, H. en Borsboom, D. Comorbidity: A network perspective. Behavioral and Brain Sciences 33, 137-193.
[3] Van Heycop ten Ham, B., Hulsbergen, M. & Bohlmeijer (2014). Transdiagnostische factoren. Theorie & praktijk. Amsterdam: Uitgeverij Boom
[4] Strosahl, K., Robinson, P. & Gustavsson, T. (2012). Brief interventions for Radical Change. Oakland: New Harbinger Publications.
[5] McHugh, L., Stewart, I., en Williams, M. (2012). The Self and Perspective taking. Oakland: Context Press